Mushaf’a Abdestsiz Dokunulur mu?

Turgut Çiftçi

Mushaf’a abdestli dokunulmasının gereği, tarih boyunca çoğunluk tarafından kabul görmüştür. Ne var ki bu kabul, sağlam bir temele dayanmamaktadır. Dayanakları sağlam olmadığı gibi, bu kabul, vahyin hedeflediği amaca da hizmet etmemektedir.

Abdest konusunda vahiyle insanlara verilen ilahi mesaj, 5Maide/6. ayetiyle bildirilmiştir.

Mushaf’a abdestli dokunmanın gereğine delil getirilen ayetler Vakıa suresindedir. Oysa Vakıa suresindeki, “Ona temizlenilenlerden başkası dokunamaz” ayeti, Maide sûresinden çok çok önceleri inmiş bir ayettir. Abdesti konu alan Maide sûresinin 6. ayeti, Medine Dönemi’nin sonlarında indiği çoğunluk tarafından kabul görür. Vâkıa sûresi ise Allah Resulü’nün (as), peygamberliğin 3. yılında indirilmiştir. İki sûre arasında 20 yıl gibi bir süre vardır. Vakıa suresi indiği zaman Müslümanlarda abdeste dair vahiy kaynaklı bir bilgi henüz mevcut değildi.

BKZ. VAKIA SÛRESİNDEKİ AYETLERİN GENİŞ TAHLİLİ – KONUYLA İLGİLİ TEFSİR VE HADİSLER

Kur’an okumanın önüne, Allah’ın açık bir bildirimi olmadan yapay duvarlar örmek vahyin amacına hizmet etmemektedir. Kur’an’a gösterilecek en büyük saygı onu doğru anlamak ve daha fazla insanın anlamasına yardımcı olmak, onu hayat içinde etkin kılmak ve bu yolları kolaylaştırmak olmalıdır. Ona giden yollarda setler oluşturmak eğer bu gerçekten ilahi bir buyruk değilse ciddi ve vahim sonuçlara yol açacağı bilinmelidir. Bu setler, Allah ile insanlar arasına engebeler oluşturacak ve bu boşluğu istismarcı birtakım aracılar dolduracaktır.

Geçmişte sınırlı(az) sayıdaki Kur’an nüshalarının yıpranmaması için getirilen tabii önlemler, bugün insanlara dini bir buyruk olarak sunulmaya çalışılmaktadır. Bu yolla insanların bilerek veya bilmeyerek Kur’an’la bağları koparılmakta, hurafe ve batıl inançlarla iç içe yaşamasının önü açılmaktadır.

Bugün dünyada milyonlarca Kur’an nüshası vardır. Kur’an’ın Arapça metinleri, milyonlarca CD’de, DVD’de, bilgisayar diskinde ve belleklerde taşınmaktadır. Bu durumda insanlar içinde Kur’an’ın Arapça metni var diye bu CD ve DVD’lere, flash belleklere abdestli mi dokunacaklar? Üzerinde Kur’an ayetleri yazılı diye bilgisayar ekranlarına ve yazı tahtalarına abdestli mi dokunacaklar? Bu, bu anlayışın temelsiz ve uygulanabilirlikten uzak olduğunu göstermektedir. Vahyin mesajı her dönemde uygulanabilirdir.  Kur’an okuyan insanın hafızasında Kur’an var diye bu kişiye abdestli mi dokunulacaktır? Hz. Peygamber, Kur’an’ı en fazla sahiplenen ve vahyi en iyi taşıyan bir insan olarak Müslümanlar ona abdestsiz dokunamıyorlar mıydı? Elbette ki hayır. Yazılı bir kitaptaki Kur’an mı, yoksa insan belleğindeki Kur’an mı daha etkilidir? Kur’an’da bildirilen saygı göstermek (ta’zîm), abdest ile ilişkilendirilebilseydi, hangi konular bu kapsama giriyorsa tespit edilir, abdestin saygı gibi bir amacı da güttüğüne işaret edilseydi  bu durumda abdest ile de bir ilgi kurulabilirdi.

Mushafa abdestli dokunma konusunda ısrarcı olanlar, Kur’an’a gerçek saygı olan Kur’an’ı dikkatle okuyup anlama ve buna uygun davranma konusunda bu kadar hassas mıdırlar acaba?

“Mushaf’a dokunurken abdestli olmak gerekir” anlayışının Kur’an’dan getirilen sözde dayanakları, 56Vakıa suresi, 75-80. ayetlerdir. Oysa bu ayetlerde Kur’an – abdest ilişkisinden bahsedilmemektedir. Bu ayetlerde Kur’an’ın, Hz. Peygamber’e Allah’tan başkası tarafından değil Allah tarafından indirildiğinden söz edilmiştir. Tefsirlerde de bu vurgu göze çarpmaktadır.

Mekkeli müşriklerin (çoktanrıcıların/putperestlerin) iddiasına göre Kur’an’ı Allah indirmemiştir (8Enfal: 32), onu Hz. Muhammed (a.s.)’in kendisi uydurmuştur (11Hud: 13) veya ona bu kitabı şeytanlar indirmektedir (26Şuara: 221). Güya Hz. Muhammed de onu Allah’ın indirdiğini sanmaktadır. İşte Allah, Vakıa suresinin bu ayetlerinde müşriklerin bu iddialarına cevap olarak, Kur’an’ı her türlü kötülük ve günahtan arındırılmış olan meleklerin (vahiy meleğinin) indirdiğini, şeytanların vahyin kaynağına dokunamayacağı gerçeğini dile getirmiştir.

Kur’an, ilahi ve kerim bir kitaptır. O yüzden, ‘Kur’an-ı Kerim’ ifadesi kullanılmaktadır. (1) Kerim, ilahi değerlerle donatılmış demektir. İlahi değerler ise evrensel ahlaki erdemleri ve temel hakları ifade etmektedir. Çünkü Kur’an, özü itibariyle evrensel ahlaki değerleri ve temel hakları içermektedir.

İşte bu yüzden, Kur’an, Müslümanın başucu kitabıdır. O, her an her yerde elinin altında olmalı, ondan yararlanmalıdır; cebinde, çantasında, ulaşabileceği en yakın yerde… O kitap, Müslümana, hayat yolunda daha bilinçli ve daha sorumlu davranması için adeta yoldaki işaretleri gösteren trafik levhaları gibidir. Çok çeşitli amaçlarla onunla içiçe oluruz. Sosyal sorunlarımızın, psikolojik sıkıntılarımızın cevaplarını onda bulabiliriz.

Mushaf’a dokunmadan Kur’an’la yakınlaşmak, onu anlamak, onunla bilinçlenmek ve onun hayatımıza projeksiyon tutması mümkün değildir. Mushaf’a dokunmak için birtakım uygulamaların gerekli olup olmadığı tarih boyunca tartışılmıştır, bugün de tartışılmaktadır. Kur’an öğretimine giriş yapan herkesin önünde bu konu önemli bir sorun olarak durmaktadır.

Namaz için abdest almanın gereği Kur’an’da açıkça bildirilmiştir. (2) Mushaf’a dokunmak ve namaz dışında diğer dini uygulamalar için abdestin gerekip gerekmediği sonucuna dolaylı ve zorlama yorumlarla ulaşılmıştır.

Hadislerde abdestin gerektiğine veya gerekmediğine dair farklı iki rivayet söz konusudur. Gerektiğine dair hadislerde; ellerin kirli olmaması, temiz (tahir) olması(3) yönündeki anlam daha belirgin iken, gerekmediğine dair hadislerde ise, “Ben yalnızca namaz kılacağım zaman abdest almakla (vudu’) emrolundum”(4) mesajı verilmektedir.

Abdestle ilişkilendirilen 56Vakıa: 75-80. ayetlerinde ise abdest-Kur’an ilişkisini değil Kur’an’ın korunmuşluğunun anlatıldığı pek çok tefsirde de dile getirilmiştir. Diğer taraftan Mekke’de inmiş olan Vakıa sûresinin 75-80. ayetleri, henüz o dönemde Kur’an yazılı bir kitap metnine dönüşmediği ve ortada somut bir kitap olmadığı için ona somut dokunmayla ilgili olması mümkün görünmemektedir. Ayrıca Kur’an, evrensel bir kitaptır. Ona her insan ulaşmalı ki onu anlayabilsin ve ona inanabilsin. Kitap nüshalarının sınırlı olduğu dönemde kirli ellerle ona dokunarak onun zarar görmesinin önüne geçmek ve fanatik inkarcıların saygısız tavırlarından korumak için birtakım önlemlerin alınmış olması tabiidir. Bazı din bilginlerinin öğrenim ve öğretim amacıyla Mushaf’a dokunmakta bir sakınca görmemesi de konunun ilkesel boyutta olmadığına delil görülebilir.

Namaz dışında kişi abdestli dolaşmak istiyorsa, kendisine bir külfet olarak görmüyorsa elbette bu duruma kimse karışamaz. Ancak iş ve okul hayatındaki yoğun mesaide, sabah-akşam 1-2 saati yollarda geçen kentsel yaşamda, herkesten bunu beklemek ve hakkında açık bir hüküm bulunmadığı halde Mushaf’a abdestli dokunmayı dini bir buyruk gibi görmek ve konuyu sağlam delillerle temellendirmek mümkün değildir.

Hz. Peygamber dönemindeki yazım malzemeleri ve sınırlı sayıdaki Kur’an nüshaları dikkate alınırsa, yüzü gözü toz toprak ve kir pas içinde, çamurlu, hamurlu, yağlı ve kirli ellerle Kur’an’a dokunmak yerine ona temiz dokunmanın önerilmesinin yerinde olduğunu görürüz. Hem bu halde dokunmamak, bir tür saygının da gereğidir.

Kur’an’a gösterilecek gerçek saygı (değer), onu raftan ve duvardan çalışma masamıza indirmek, onu incelemek, ona kulak vermek, asıl indiriliş amacına uygun bir yol izlemektir. Evet, Kur’an’ın daimi yeri çalışma masamızdır. O her an elimizin altında, baş ucumuzda olmalıdır.

 

Dipnotlar:

(1)  56Vakıa: 77

(2) 5Maide sûresi: 6

(3) Temiz (tahir) olmak: Kütübü Sitte dışındaki hadislerde… Hâkim, Müstedrek, 3 485; Dârekutnî, Sünen, 1/122; Beyhakî, Sünenü’l-kübra, 1/87; Dârekutnî, Sünen, 1/121; Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr, 1/276

(4) Abdest almak (vudu’)- Kütübü Sitte: Hadis No: 3771, 3772, 3773, 3890.  Buhârî, Hayz 7; Ebû Dâvud, Tahâret: 91, (229); Tirmizî, Tahâret: 111, (146); Nesâî, Tahâret: 171, (1, 144); Hâkim, Müstedrek, 3 485; Dârekutnî, Sünen, 1/122; Beyhakî, Sünenü’l-kübra, 1/87; Dârekutnî, Sünen, 1/121; Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr, 1/276).

 

 

NOT: Vakıa sûresindeki ilgili ayetleri incelemek için bkz.

http://www.hakveadalet.com/vakia-suresi-75-80-ayetleri

 

Türkiye’de bu konuyla ilgili tanınmış din bilginlerinin konuşmaları ve makaleleri aşağıdaki linklerde verilmiştir:

 

KONUYLA İLGİLİ VİDEOLAR

KURAN DERSLERİ İÇİN ABDEST GEREKLİ Mİ?

Prof. Saim Yeprem  (Diyanet İşleri Başkanlığı, Din İşleri Yüksek Kurulu üyesi)

 

VAKIA SURESİ 79. AYETİ, ABDESTSİZ KUR’AN’A DOKUNMA

Prof. Abdülaziz Bayındır (İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Fıkıh (İslam Hukuku) öğretim üyesi)

 

KUR’AN’A ABDESTSİZ DOKUNABİLMENİN 8 GEREKÇESİ

Mustafa İslamoğlu – (İlahiyatçı, yazar)

 

KUR’AN’I ABDESTSİZ OKUMAK _ KUR’AN’A TEMİZLENENLER DOKUNABİLİR AYETİ

 Prof. Faruk Beşer – (Sakarya Üniversitesi, İlahiyat Fak., Fıkıh Anabilim Dalı öğretim üyesi)

 

ADETLİ KADIN KUR’AN OKUYABİLİR Mİ?

Ali Rıza Demircan –  (İlahiyatçı-yazar, Süleymaniye Camii’nden emekli vaiz)

 

KURAN-I KERİM, ABDESTSİZ OKUNUR MU?

Prof. Muhammed Nur Doğan – (İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, öğretim üyesi)

 

ABDESTSİZ KUR’AN OKUNUR

İhsan Eliaçık- (İlahiyatçı-yazar)

 

DÖVMELİ ABDEST GEÇERLİ Mİ?

Prof. Nihat Hatipoğlu -(Dicle Üniversitesi, İlahiyat Fak. öğretim üyesi)

 

KURAN’A ABDESTSİZ TUTMAK CAİZ MİDİR?

Cemal Külünkoğlu – (İlahiyatçı-yazar)

 

DÖVMELİ ABDEST – GUSÜL OLUR MU?

Prof. Faruk Beşer – (Sakarya Üniversitesi, İlahiyat Fak., Fıkıh Anabilim Dalı öğretim üyesi)

 

 ABDEST KUR’AN’IN DEĞİL, NAMAZ’IN ÖN ŞARTI’DIR!

Mustafa Altunok (Araştırmacı, yazar)

 

KONUYLA İLGİLİ MAKALELER

Prof. Hayrettin Karaman (Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fak. İslam Hukuku) -Kur’an okumak için abdest ve başörtüsü gerekli midir?

http://www.yenisafak.com.tr/Yazarlar/?t=08.04.2012&y=HayrettinKaraman

http://www.hayrettinkaraman.net/sc/00042.htm

 

Tefsirlerde Kur’an-Abdest konusu:

http://www.erdemyolu.com/kuran-abdest/kuran-abdest-elmalili-tefsiri.html

 

Hadislerde Kur’an-Abdest konusu:

http://www.erdemyolu.com/kuran-abdest/hadislerde-kuran-abdest-konusu.html

 

Türkiye Diyanet Ansiklopedisi’nde Kur’an -Abdest konusu:

http://www.erdemyolu.com/kuran-abdest/kuran-abdest-diyanet-islam-ansiklopedisi.html

 

Doç. Kadir Paksoy (Harran Üniversitesi, Hadis Anabilim Dalı öğretim üyesi) -Kur’an’a Abdestli Dokunmakla İlgili Rivayetlerin Tahlili

http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D01392/1999_5/1999_5_PAKSOYK.pdf

 

Prof. Hasan Elik (Marmara Üniversitesi, Tefsir Anabilim Dalı öğretim üyesi) – Mushaf’a Abdestsiz Dokunup-Dokunulmayacağı Problemi

http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D01929/1998_6/1998_6_ELIKH.pdf

 

Prof. Ali Akpınar (Gaziantep Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi dekanı) -Mushafa Abdestsiz Dokunma Meselesi

http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D01956/2001_1/2001_1_AKPINARA.pdf

 

Doç. Mustafa Hocaoğlu (Rize Üniversitesi İlahiyat Fak) -Hayızlı-cünüb kimseler ve Kur’an tilaveti

http://web.deu.edu.tr/ilahiyat/ojs/index.php/journal/article/download/39/36

 

Mustafa İslamoğlu (İlahiyatçı-yazar) – Kuran-Abdest

http://www.mustafaislamoglu.com/makaleler.php?Kat_id=2&Makale_id=66

 

Dr. Senai Demirci (Tıp doktoru ve araştırmacı) – Kur’ân’a dokunalım mı dokunmayalım mı?

http://www.senaidemirci.net/yazilar.php?kategori=1&makaleid=2750

 

http://www.sorularlaislamiyet.com/article/12781/basortusuz-ya-da-abdestsiz-kur-an-i-kerim-ve-tefsir-okumak-caiz-midir.html

 

Mustafa Alphan Başbekleyen-Abdest ve Kur’an

http://www.haksozhaber.net/okul_v2/article_detail.php?id=69

 

Kur’an-abdest konusuyla ilgili kapsamlı bir değerlendirme

http://www.muhterem.net/FileUpload/op5623/File/abdestsiz_kuran_okuma.pdf

 

Ayşe Darendeli -Kuran’a Abdestsiz Dokunulabileceği Konusunda Hadisler

http://www.islamhukukusayfasi.com/kurana-abdestsiz-dokunulabileceginin-delil-gosterildigi-hadisler/

 

Turgut Çiftçi (İlahiyatçı, eğitimci) – Kur’an’a Abdestsiz Dokunulur mu?

http://www.hakveadalet.com/kurana-abdestsiz-dokunulur-mu

http://www.hakveadalet.com/vakia-suresi-75-80-ayetleri

 

 

Din Kültürü Öğretmenleri Platformunda Konuyla İlgili Görüşler

https://www.facebook.com/groups/izzetekerpaylasim/permalink/519651248125362/

 

Fehmi İlkay Çeçen

https://www.facebook.com/1212ee/posts/10155675861864850

 

(Turgut ÇİFTÇİ)